Сабақтың тақырыбы: § 13. Адамды кім жаратты?

Сабақтың мақсаты.

Білімділік: Адамның пайда болуы туралы эволюқиялық жөне діни ілімдердің калыптасып, даму тарихы жөне адамның даму сатысы туралы білім беру.

Дамытушылық: Адамның пайда болуы туралы түсініктерін дамыту. Адамның дамуының әр сатысындағы кол жеткізген жетістіктерін салыстыра отырып, айырмашылығын, ортақтығын тауып, ой корытындылай білу қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларға бүгінгі адамзат баласы осындай қалыпка жетуі үшін ұзақ та киын кезеңді басынан кешіргенін, оған еңбектің аркасында жеткенін айта отырып еңбек-сүйгіштікке, ал адамның пайда болуы туралы діни түсінікті қалыптастыра отырып оларды имандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Пән аралық байланыс: дінтану, биология

Көрнекілік:

1. Адамның пайда болуы туралы діни наным-сенімдерді сипаттайтын суреттер.

2. «Алғашқы адамдардың даму сатысы» суреті.

3. «Адамзаттың жер бетіне қоныстану» картасы.

4. Плакаттағы «Қала» кестесі.

5. «Адамның қалыптасып, дамуы туралы ілімдер» кестесі.

6. Жаңа сөздер жазылған плакат.

Сабақтпың барысы. I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын сүрау.

Үй тапсырмасы бойынша параграфтың соңындағы 3-5 сұрақтар бойынша бір, екі оқушыдан үйден орындап келген Қазақстанның ең халкы көп облыстарын анықтау жұмысы бойынша дұрыс жауабы окытылады. Баска оқушылар осы сұрак-жауап бойынша өздерінің тапсырмаларының катесін тексеріп отырады. Одан кейін тақтаның ортасына алдын ала дайындалып қойылған плакаттағы «Қала» деген тірек сөзді пайдаланып, оқушылардың өткен сабақта алған білімдерін тиянақтаймын. Ол үшін тапсырманы орындауға бір-бір окушыдан тақтаға шығарылып, олар маркердің көмегімен сызбаны толтырып, жазып шығады.

Бағалау кала ұғымы бойынша көп түсінік айтқан окушылардың жауабы бойынша есептелінеді. Бұдан кейін 2-3 окушының өз каласы туралы жазған әңгімесі оқылады. Окушыларға ол оқушының жазған шағын әңгімесіне бір-екі пікір, ұсыныс айту тапсырылады.

Үй тапсырмасын мұғалім қаланың саяси-мәдени маңызы зор, кала мәдениетінің көрсеткішімен мемлекеттің экономикалық жағдайы сипатталады деп қорытындылайды.

Жаңа сабақты тусіндіру.

Бүгін сендер тарихтың аса бір қызықты оқиғаларымен танысуға мүмкіндік беретін «Тарихқа саяхат» деп аталатын бөліміне саяхат жасайсыңдар деп жаңа бөлімнің бірінші такырыбына көшемін. Тақырыпта камтылатын материал көп болғандықтан, бүгінгі жаңа сабактың такырыптың жоспарын алдын ала плакатка жазып қоямын.

Жоспары:

1. Адамның пайда болуы туралы ежелгі наным-сенімдер.

2. Жаратушы туралы казак аңыздары.

3. Жаңа замандағы адам туралы ілімдердің дамуы.

4. Адамның пайда болуы және оның дамуы.

5. Саналы адамның калыптасуы.

6. Адам баласы казак жерінде.

Сабакта алғашқы адамның пайда болуы әлі күнге толық ашылмаған құпия жұмбақтарға толы күрделі мәселе екенін айтамын. Эволюқиялык ілім бойынша адам бірте-бірте биологиялык даму нәтижесінде калыптаскан. Сонымен бүгінде әлі де адамды Құдайдың жаратқаны туралы ілімнің жокқа шығарылмайтынын айта кетемін. Осы жерде салыстырмалы түрде адамның жаратылуы жөнінде эволюқиялык, ілім мен Құдайдың адамды жаратқаны туралы наным-сенімдер туралы әңгімелеп айтып беремін.

Сабақта өтілетін материал көп, бірақ бұл балаларды қызықтыратын такырыптардың бірі. Сондыктан үйден алдын ала қалайша уақытты үнемдеп, сабақта барлык материалды меңгеріп шығуға болатынын жоспарлаймын. Мысалы, «Жаңа замандағы адам туралы ілімдердің дамуы» туралы тақырыпша ХVIII-ХІХ ғасырларда Еуропада қалыптаскан ғылыми түсінікте XVIII-XIX ғасырларда өсімдіктер мен жануарлар туралы жан-жақты зерттеліп, көптеген еңбектер жарық көрді. Солардың ішінде біз сендермен Чарльз Дарвин, Фридрих Энгельс, Жан Ламарк сияқты ғалымдардың адамның пайда болуы туралы көзкарастарымен танысамыз. Ол үшін окушыларға мәтінді абзақ-абзақ бойынша кезек-кезек оқытып, тақтадағы кестенің көмегімен мазмұндап беруді сұраймын.

Адамның қалыптасып, дамуы туралы ілімдер

Одан кейін сабақтың келесі тақырыпшасын «Адамның пайда болуы мен оның дамуынан» бастап жер бетінде ең алғашкы адамға ұқсас тіршілік иелері осыдан 2,5-3 млн жылдар бұрын Африка және Азияда өмір сүргенін айтып, ол аймақты «Адамзаттың жер бетіне коныстану» картасын көрсетіп шығамын. Адам тектес жан иелері пайда болғаннан қазіргі адамға ұқсас адам калпына келгенге дейін ұзак уакыт кеткенін, ұзак даму сатысынан өткенін айта кетіп, оны «Алғашқы адамдардын даму сатысы» суреті бойынша қысқаша сипаттап шығамын. Осы жерде оқушылардың назарын адамның қол жеткізген жетістіктерін даму сатысы бойынша айырып, таба білуге бөледі. 1-2 окушыға салыстырып айтып бергізуге болады.

Сабақтың келесі сатысы жаңа сөздермен жұмыс түрі. Ол үшін үйден дайындап, плакатка жазып алып келген тотемизм, гоминид, австролопитек, «хомохабилис» – епті адам, питекантроп, синантроп, тік жүретін адам, неандерталь адам, саналы адам, кроманьондық адам деген жаңа сөздердің анықтамасын оқушыларға жазғызамын.

Алғашкы қоғам баяу дамыды, соған қарамастан адам тектес жан иелері қазіргі адамдар калпына келді. Бұдан кейін нағыз, саналы адамдардың тарихы басталады.

Бұдан 1 миллион жыл бұрын Қазакстан жерінде адамдар мекендеген. Олардың сүйек қалдыктары табылмағанымен, олардың пайдаланған құралдары, тұрақтары көптеп кездеседі. Алғашқы адамдардың өмір сүруіне әсіресе Оңтүстік Қазакстан өңірі қолайлы болған. 1958 жылы X. Алпысбаев бастаған археологтар Жамбыл облысының Қаратау маңынан ежелгі адамдардың тұрағын тапқан деп мұғалім бүгінгі сабакты корытындылайды.

Сабақты бекіту: Сабақты бекіту үшін картаның кемегімен 1-2 окушыға адамзаттың жер бетіне қоныстанған аймағын керсетуді ұсынамын.

Одан кейін оқушылармен «Адамның даму сатысының» тарихын кыскаша әңгімелеп, өздеріне корытынды жасаткызамын.

Үйге тапсырма: 13-параграфты окып келу. «Жұмыс дәптеріндегі» 1 -тапсырманы орындау. Атлас, контур картамен жұмыс. Жаңа сөздерді қайталап, еске сақтау.