Сабақтың мақсаттары:
1. Білімділік: Оқушыларды Африка материгінің өзен көлдерімен таныстыра отырып, оқушылардың тіл байлықтарын сөздік қорын молайту.
2.Дамытушылық: Дамытуға, оқытуға негізделген шығармашылық қиялын, жүйелеу, ойлау қабілеттерін дамыту.
3. Тәрбиелік: Оқушыларды ұжымдылыққа, өз бетімен жұмыс жасай білуге үйрету және тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, түсіндірмелі
Сабақтың әдістемелік жабдықталынуы: Африканың өзен-көлдер картасы, атлас карта, оқулық, қосымша материалдар.
Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасу, оларды түгендеу. Оқушылар назарын өзіме аударту
Жаңа сабақты түсіндіру:
Өзендері. Африкадағы өзендер жүйесінің неғұрлым жиі таралғанжері – экватор маңы мен материктің оңтүстік-шығыс бөлігі. Шөлді аймақтарда өзендер өте аз. Керісінше кеуіп қалған арналар – уәдтер көп кездеседі. Олар сирек жауатын жаңбырлар кезінде ғана суға толады. Жер бедерінің шығысқа қарай көтеріңкі болуына байланысты өзендердің басым көпшілігі Атлант мұхитына құяды. Материк ауданының 1/3-і ішкі тұйық алапқа жатады. Африканың шығыс бөлігіндегі өзендер Үнді мұхиты алабына жатады.
Жер бедерінің көтеріңкі болуына және кристалды жыныстардың кең таралуына байланысты Африка өзендерінде шоңғалдар мен сарқырамалар көп кездеседі. Сондықтан өзен суларының гидроэнергетикалық қоры мол. Өзендердің барлығы дерлік жаңбыр суымен қоректенеді. Сондықтан экваторлық белдеу арқылы ағып өтетін өзендердің суы жыл бойы мол болады, ал басқа белдеулерде ылғалдың мөлшері мен түсу мерзіміне байланысты өзен деңгейлері ауытқып отырады.
Материктегі ірі өзен жүйелері Ніл, Конго (Заир), Нигер, Замбези өзендері жатады.
Африка өзендерінің көпшілігі шоңғалды-сарқырамалы болатындықтан гидроэнергетикалық қорларға өте бай. Климаты құрғақ аудандардан ағып өтетін өзендердің сулары егістіктерді суаруға кеңінен пайдаланылады. Осы мақсатта Нілдің бойында көптеген бөгендер салынған. Ірі өзендерде кеме қатынасы жолға қойылған. Жергілікті тұрғындар өзендерден балық аулаумен айналысады.
Көлдері. Африканың ірі көлдері барлығы дерлік Ұлы Шығыс Африка жарылыстарының бойында орналасқан. Сондықтан пішіндері көбінесе созылыңқы болып келеді. Көлдер өте терең, жан-жағын тік беткейлі, биік таулар қоршай орналасады. Көлдердің ең тереңі Таньганиканың ені 50-80 км, ал ұзындығы 650 км-ге жетеді. Африканың ең үлкен көлі – Виктория платформаның аздап төмен түсіп, майысқан жерінде орналасқан. Сондықтан бұл көл онша терең емес (ең терең жері 80м), жағалары жатық және өте күшті тілімденген. Виктория көлінің географиялық орнының ерекшелігіне байланысты көл бетінде күшті толқындар туғызатын қатты дауылдар болып тұрады. Эфиопия таулы қыратында лава тасқындарының өзен аңғарын бөгеуіненпайда болған Тана көлі бар, одан Көк Ніл ағып шығады.
Солтүстік Африкада ежелгі су айдындарының орнында сақталып қалған Чад көлі орналасқан. Оның суы таяз, тереңдігі 4-7 м ғана, ағынсыз көл болғандықтан суы тұзды. Субэкваторлық белдеудегі орнына байланысты көл аумағы жыл ішінде өзгеріп отырады. Жаңбырлы кезеңде көл ауданы екі есеге дейін ұлғаяды. Ал құрғақ кезеңде көл суы тартылып, батпақтанады, көл жағалауы тұз қабыршақтарымен жабылады.
Африка көлдерінің шаруашылық маңызы зор. Шығыстағы ірі көлдер кеме қатынасына пайдаланылады. Көлдер балықтарға өте бай. Солтүстік жарты шардан жылы жаққа ұшатын құстардың басым көпшілігі осы көлдерде қыстап шығады. Шығыс Африкадағы табиғаты көркем көл жағалауларында дүниенің түкпір-түкпірінен келетін туристер саны жыл сайын артуда.
Жер асты сулары. Өзендер сирек таралған құрғақ аудандарда жер асты суларының мол қоры жинақталған. Әсіресе Сахара, Судан, Калахариде жер асты тұщы суының мол қоры анықталған. Тұщы су деңгейі Жер бетіне жақын жатқан шөлді аймақтарда құрма пальмалары өсетін шұраттар көп таралған.
Жаңа сабақта бекіту:
Африка өзендері қандай алаптарға жатады?
Неге Африка жерінде ішкі тұйық алап көп бөлікті қамтиды?
Материктегі өзен торларының таралуына жер бедері қалай әсер етеді, ол неден көрінеді?
Көлдер неге Африканың шығысында шоғырланған?
Картада Чад көлінің жағалауы неге үзік сызықтармен көрсетілген?
Қорытынды: Қорытындылай келе, бүгінгі сабақта Африка материгінің өзен көлдерімен таныстырдым.
Үйге тапсырма: §48-оқу. Кескін картаға өзендері мен көлдерін түсіріп келу.
